«Մենք ավելորդ հագուստ ենք հագցնում բանաստեղծությանը, այնինչ ոչ մի ավելորդ բան բանաստեղծությանը պետք չէ»

«Իրատես de facto»-ի հյուրը ասմունքող ԱԻԴԱ ԱՍԱՏՈՒՐՅԱՆՆ է:

«ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊԻՏԻ ԼԻՆԻ ԻԲՐԵՎ ԻՆՔՆՈՒՐՈՒՅՆ, ԱՌԱՆՁԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՄ, ՄԻ ԴԵՐԱՍԱՆԻ ԹԱՏՐՈՆ»

-Աիդա՛, ո՞րն էր այն ճանապարհը, որը Ձեզ բերեց դեպի ասմունքը:
-Սկսեմ նրանից, որ բարձրագույն կրթությունս պոլիտեխնիկում եմ ստացել:
-Միանգամայն օրինաչափ է. շատերն են սկսել պոլիտեխնիկից ու հետո հասել մշակույթի մատույցներին` գեղարվեստական գրականության, կինոյի, երաժշտության, Ձեր դեպքում էլ փաստորեն` բեմի, ասմունքի:
-Այո՛: Որոշ ժամանակ, իհարկե, մանկավարժությամբ եմ զբաղվել, բայց ծանոթությունս ռադիոհաղորդավար Ժաննա Ղոչիկյանի հետ ինձ տարավ ռադիո: Աշխատել եմ «Արձագանք» ռադիոկայանում` Արտավազդ Բայաթյանի մոտ: Նախ` ռադիոհաղորդավար էի, ապա փոխարինեցի ֆիզիոլոգիական արձակուրդ գնացած ասմունքողին, ավելի ուշ ասմունքողի սիրողական մակարդակից որոշեցի հրաժարվել և դառնալ պրոֆեսիոնալ: Այս հարցում պարտական եմ Վլադիմիր և Նելլի Աբաջյաններին: Առաջին բեմելս` որպես պրոֆեսիոնալ ասմունքող, ունեցել եմ Շիրազին նվիրված երեկոյի ժամանակ, որ կայացավ «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում: Երբեք չեմ մոռանում Վլադիմիր Աբաջյանի խոսքը. «Էլ պետք չէ, որ ես քեզ սովորեցնեմ: Դու ինքդ կկարողանաս: Ամենակարևորը` ինչ խորհուրդներ որ քեզ կտամ, բոլորը չվերցնես: Կվերցնես այն, ինչ պետք է քեզ: Ժամանակը կգա, դու կգտնես քեզ: Չնմանակես ոչ ոքի: Դու ունես ինչ-որ հետաքրքիր բան քո մեջ»: Այս խորհուրդները ես երբեք չեմ մոռանում: Նա նաև ասում էր, որ բանաստեղծությունը սերմնահատիկի պես մի բան է, որ պետք է ցանես մեջդ ու առանց շտապելու սպասես, որ այն ծիլեր տա: Նա նաև ասում էր, որ ասմունքողի մասնագիտությունը միակ մասնագիտությունն է, որ տարիք է պահանջում: Այստեղ երիտասարդ լինելն առավելություն չէ` ի տարբերություն այլ մասնագիտությունների:
-Ասմունքողը գտնվում է բարձրարժեք գրականության, լուրջ մտավոր շերտի և բեմի (որը շոուի տարրեր է ենթադրում) սահմանագծում: Այս պարագայում ինչպե՞ս է հաջողվում պահպանել հավասարակշռությունը երկու դաշտերի միջև:
-Ինձ համար այդ պահը շատ ցավալի դրսևորումներ է ունենում երբեմն: Իրոք, անվիճելի է, որ ասմունքողի գործում առկա է շոուի տարրը, էստրադան: Ես, օրինակ, շատ կցանկանայի, որ բանաստեղծությունը բեմում ներկայացվեր իբրև մենախոսություն: Որ այն չդառնար ընդամենը միջոցառումների ինչ-որ մաս: Չնայած անխուսափելի է ասմունքի առկայությունը հանդիսությունների, միջոցառումների ժամանակ: Երբեմն-երբեմն նաև դա պետք է լինի, իհարկե: Բայց իմ անձնական կարծիքով` բանաստեղծությունը պիտի լինի իբրև ինքնուրույն, առանձին ներկայացում, մի դերասանի թատրոն: Բանաստեղծությունն ինքն է պահանջում մենախոսություն:
-Այսօրվա հանդիսատեսի մեջ տեսնո՞ւմ եք այն շերտը, որը կունենա բանաստեղծական մոնոներկայացման պահանջարկը: Հիմա մարդիկ ներկա են գտնվում ինչ-որ հանդիսավոր երեկոյի, ինչ-որ ուշագրավ միջոցառման, որի ընթացքում, ի թիվս այլ բաների, նաև պոեզիայի որոշակի «չափաբաժին» են ստանում: Սա ընդունելի է, նորմալ է հանդիսատեսների մեծ մասի համար: Իսկ զուտ բանաստեղծական երեկոյի դեպքում հնարավո՞ր է դահլիճ լցնել: ՈՒնե՞նք այդ ճաշակի հանդիսատես մեզանում:
-Իմ միակ հույսն անկեղծությունն է: Ես փորձում եմ անկեղծ լինել` անկախ նրանից, թե ով է իմ հանդիսատեսը: Հաճախ են հարցնում, թե ինչպե՞ս եմ հասնում այն բանին, որ ինձ լսեն: Ես ունեմ իմ գաղտնիքը. ես սիրում եմ լռությունը: Աշխատում եմ նախ լռեցնել իմ սեփական մտքերը, հետո ականջ դնել դրանց, հետո ասելիքս դնել այդ լռության մեջ: Խորհրդավոր լռության մեջ: Եթե ինձ հաջողվում է ստեղծել այդ խորհրդավոր լռությունը, այլևս կարևոր չի լինում, թե ով է հանդիսատեսը. դա միայն ի՞մ հանդիսատեսն է, թե՞ այս կամ այն միջոցառման: Երբ դու ասելիք ունես, հանդիսատեսը գուցե և չհասկանա այն, ինչ ասացիր, բայց հասկանում է մի բան, որ կարևոր բան ասվեց: Այսինքն` ինքը մտածելով է հեռանում դահլիճից: Կրկնեմ, իմ միակ հենարանն անկեղծությունն է: Միշտ աշխատում եմ անկեղծ լինել: Եթե առօրյա կյանքում, մարդկային հարաբերությունների մեջ ինչ-որ տեղ պարագաները դասավորվում են այնպես, որ լիովին անկեղծ չեմ կարողանում լինել, բեմում ես դա թույլ տալ չեմ կարող: Բեմն առավելագույն անկեղծության տարածություն է:

«ՁԱՅՆԵՐԻԶՆԵՐԸ ՇԱՏ ԱՐԺԵՎՈՐՈՒՄ ԵՄ, ԲԱՅՑ ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ԱՌԱՋՆԱՅԻՆԸ ՄՆՈՒՄ Է ԿԵՆԴԱՆԻ ՇՓՈՒՄԸ ՀԱՆԴԻՍԱՏԵՍԻ ՀԵՏ»

-Ասում եք, որ լռության եք ձգտում, մի բան, որ դահլիճը, բեմը բացառում է` թեկուզ ելույթին հաջորդած ծափահարությունների ձևով: Այս լռությանը հետամուտ լինելո՞վ եք նախաձեռնել ձայներիզների թողարկումը: Ձայնագրվում եք տաղավարի լռության մեջ, որպեսզի Ձեր լռությունը լսելու հնարավորություն ընձեռեք մեկ ուրիշին` ի՞ր սեփական լռության մեջ:
-Անկեղծ ասած` երկար ժամանակ խուսափում էի ձայնագրություններից: Բայց ժամանակի հետ ամեն բան տեղն ընկավ: Սկզբում ձայնագրություններս լսելիս չէի հավանում: Բայց հիմա, երբ լսում եմ տարիներ առաջվա ձայնագրություններս, հասկանում եմ, որ ճիշտ եմ արել` այդ գործն իրականացնելով: Այն ժամանակվա զգացողություններն այլևս չեմ ունենա, բայց դրանք արձանագրվել են ձայներիզների վրա: Շնորհիվ այդ ձայնագրությունների` այսօր կան, պահպանվել են:
-Ձայներիզներ շատ ունեք: Որո՞նք եք առավել կարևորում:
-Առանձին սկավառակներով թողարկվել են Թումանյանի հեքիաթները, Աղայանի հեքիաթները, Թումանյանի, Իսահակյանի, Տերյանի, Մեծարենցի պոեզիան, արևմտահայ հեղինակների սիրերգությունը: Շատ են, դժվար է բոլորը հիշել: Հիմա «Էդիթ Պրինտ» հրատարակչությունը որոշել է թողարկել ոչ միայն ձայներիզներ, այլև տեսաերիզներ: «Թումանյանի հեքիաթները» մուլտիմեդիայի տարբերակով արդեն սարքվել է: Այժմ աշխատում ենք բանաստեղծությունների վրա: Շատ լավ մտահղացում է: Ես այս ամենը շատ արժևորում եմ, սակայն ինձ համար առաջնայինը մնում է կենդանի շփումը հանդիսատեսի հետ:

«ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆՆ ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ՀՈԳԵՎԻՃԱԿ Է»

-21-րդ դարի պրոզաիկ ժամանակներում, խելահեղ ռիթմերի, կոշտուկոպիտ բարքերի, օնլայն շփումների առկայության պայմաններում ո՞րն է ասմունքի նորօրյա առանձնահատկությունը, որով այն տարբերվում է խորհրդային ժամանակների` հեռուստատեսության, ռադիոյի, դպրոցական այլևայլ միջոցառումների տեսքով պետականորեն խրախուսվող ասմունքի արվեստից:
-Ժամանակակից տեխնոլոգիաների զարգացման այս արագ տեմպերի դարաշրջանում, իմ կարծիքով, կատարվում է հակադարձ գործընթացը` կարևորվում են հոգևոր արժեքները: Խոսքս միայն ասմունքի մասին չէ: Ընդհանրապես բարձր արվեստը` լինի դասական կամ հոգևոր երաժշտություն, գեղանկարչություն, թե գրականություն, շատ պահանջված է մեր օրերում: Մենք նստում ենք սեղանի շուրջը և ուտում, սնում մեր մարմինը ֆիզիկապես: Բայց չէ՞ որ հոգին էլ սնվելու կարիք ունի: Մենք ենք ասմունքը, պոեզիան վերածել հանդիսության, ձևի: Բանաստեղծությունը դրել ենք ձևի մեջ` վատ իմաստով: ՈՒ ինձ թվում է` բանաստեղծությունն այդ պատճառով մեզնից խռովել է: Մենք ավելորդ հագուստ ենք հագցնում բանաստեղծությանը, այնինչ ոչ մի ավելորդ բան բանաստեղծությանը պետք չէ: Պարտադիր չէ` ես ասմունքող լինեմ, որպեսզի կարդամ բանաստեղծություն: Ես գոնե պիտի կարողանամ շփվել այդ արժեքի հետ: Դա բարձրագույն աշխարհներից եկած էներգիան է, որ բերում է ինքը` պոետը: Բարձրագույն աշխարհների էներգիան բերում է մեզ` հասարակ մահկանացուներիս, որ մեզ համար հասու լինի այդ գանձը: Սա վերաբերում է նաև արվեստի այլ ձևերին: Մեկը հնչյունների ձևով է բերում այդ էներգիան, մեկը` գույների, մեկը` բառերի: Բերում ու այդ բարձր աշխարհների էներգիան տալիս են մեզ: ՈՒ մեզ մնում է ընդամենը շփվել այդ արժեքների հետ, ապրել այդ երանությունը: ՈՒ այսօր շատ ավելի կարևոր է այդ արվեստը: Արվեստը` իբրև սնունդ: Մենք մեզնից շատ ենք հեռացել: Մարդիկ կարող են տարբեր նպատակներ ունենալ, ամեն բան անել այդ նպատակներին հասնելու համար, բայց կա մեկ կարևոր իմաստ` մենք այս կյանքում ինքներս մեզ պիտի փնտրենք, ինքնաճանաչողության ճանապարհը պիտի անցնենք ու մեզ գտնենք: Մեկն այդ ճանապարհն անցնում է կրոնի միջոցով, մեկը` գիտության, մեկը` արվեստի: Այս բոլոր ճանապարհները ճիշտ ճանապարհներ են, եթե մարդը դրանցից չի շեղվում: Դրանք բոլորն իրար լրացնող ճանապարհներ են: Արվեստը, գիտությունը, կրոնը չեն խանգարում միմյանց, փոխլրացնում են իրար: Այդ ճանապարհով ընթացող մարդիկ են խանգարում, հրմշտում իրար: Այստեղ է խախտվում ներդաշնակությունը, խախտվում է մարդկանց պատճառով: Միայն կարդացած, զարգացած լինելը բավարար չէ մարդու ներդաշնակության համար: Մարդն իր մեջ պիտի արթնացնի հոգևոր գիտակցությունը: Եթե կարողանա արթնացնել, պարտադիր չէ, որ անպայման բանաստեղծություն կարդա: Թող մեկ այլ կերպ իր հոգին սնի: Սա է կարևորը: Մարդիկ այսօր ոչ թե ծառայում են արվեստին, այլ ձգտում են կոչումներ ստանալու: Ստեղծվել են բազմաթիվ կոչումներ, պարգևներ, շքանշաններ: ՈՒ մարդիկ, փոխանակ իրենք ծառայելու արվեստին, արվեստն են ծառայեցնում իրենց: Նպատակները շատ ճղճիմ են` փող վաստակել, ճանաչում ու փառք ձեռք բերել, աշխարհիկ վայելքներից օգտվել: Ինձ համար սրանք արժեքներ չեն: Ես ցանկանում եմ մի քիչ մենակ մնալ: ՈՒ ասեմ, որ մենակության մեջ մարդն ավելի է ուժեղանում: Ես ցանկանում եմ մենակ մնալ բանաստեղծության հետ: Ի վերջո, բանաստեղծությունն ինձ համար միայն պատկեր չէ, գույն չէ, մեղեդի չէ: Բանաստեղծությունն ինձ համար հոգեվիճակ է: Ես մի ժամանակ երազում էի հայտնվել այն հոգեվիճակում, որում եղել է Տերյանը, երբ գրել է իր բանաստեղծությունը: Հետո հասկացա, որ շատ մեծ բան եմ ուզում: Արդյո՞ք կդիմանայի այդ հոգեվիճակին: Դժվար թե: Հետաքրքիր է, որ 1914 թվին Տերյանը հորդորում էր չդարձնել մեր երկիրը շքեղ շենքերի երկիր, այլ կառուցել հոգևոր Հայաստան:
-Իսկ մենք չլսեցինք Տերյանին անգամ 21-րդ դարում:
-Այո: Եվ, փաստորեն, ապրում ենք այնպիսի ժամանակներ, որ կարծես թե Տերյանը հենց այսօր է գրել այդ տողերը:
-Դե՜, մեծերը հենց դրանով են մեծ, որ ժամանակային սահմաններ չեն ճանաչում:
-Այո, նրանք ո՛չ ժամանակի, ո՛չ տարածության սահմանները չեն ճանաչում:

«ԵՍ ԱՆՀԱՏԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄՆԱԿԻՑՆ ԵՄ»

-Առաջիկայում ի՞նչ ձայներիզ է սպասվում:
-Կթողարկենք հերթական ձայներիզը` Մուշեղ Իշխանի բանաստեղծությունները:
-Իսկ ի՞նչ բեմական ձեռնարկում է նախապատրաստվում:
-Ես շատ եմ ցանկանում մեկ դերասանի թատրոնի վերածել տարբեր հեղինակների գործեր և խաղալ բեմում մոնոներկայացում:
-Սա ցանկությո՞ւն է, թե՞ արդեն գործնական նպատակ:
-Գործնական նպատակ է, և այն կիրականանա, եթե ամուսինս` Արթուր Անդրանիկյանն օգնի: Ես չեմ ուզում կանգնած մնալ միևնույն տեղում: Լավ կլիներ, որ մեր հանդիսատեսը միշտ մի նոր բան ուզեր: Ես անհատականության կողմնակիցն եմ: ՈՒզում եմ, որ մեր հասարակության մեջ անհատականությունները շատ լինեն: Լինեն ավանգարդիստներ, որ իրենց ճաշակը թելադրեն, իրենց մոտեցումները թելադրեն: Եվ շատ ափսոս, որ ռադիոն, հեռուստատեսությունը չեն օգնում այս հարցերում:
-Եթե չասենք, որ մեծապես խանգարում են:
-Համաձայն եմ: Բայց, այդուհանդերձ, մենք ունենք շատ լավ հանդիսատես: ՈՒ ընդգծված անհատականությունների, սկզբունքային մտավորականների, արվեստագետների շնորհիվ է, որ մեր հասարակությունը չի վերածվում ամբոխի: Շարունակում է ապրել արժանապատվորեն: Ամեն մարդ ոչ թե իր հոգսերը, այլ իր առաքելությունը շալակած պիտի տանի: Քրիստոսն արդեն մեկ անգամ մեր հոգսերն ու մեղքերը շալակել-տարել է. նրանից լավ մենք չենք կարող այդ բանն անել:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ